Voorlezen wordt nog leuker als je na afloop met de kinderen gaat filosoferen. Maar, hoe doe je dat? In dit blog lees je hoe je filosofische thema’s in boeken herkent en krijg je tips over hoe je daar vervolgens over kunt filosoferen.
Ik mocht een keer op een school voor twee jaar met een filosofieclub aan de gang. Hieraan mochten zo’n twaalf kinderen deelnemen. Geïnteresseerde kinderen mochten ‘solliciteren’ door met mij een filosofisch gesprek te voeren. Op basis daarvan koos ik kinderen die wat mij betreft het duidelijkst filosofisch talent lieten zien. Wat bleek, ongeveer de helft van de kinderen waren zwakke leerlingen. Zo blijkt maar weer dat onze indeling in goede en zwakke leerlingen zijn zwakheden heeft. Want wanneer ben je nou eigenlijk slim? Daar dacht ik over na met een groep kinderen aan de hand van een aantal stellingen.
Lees meer
Wil je filosofie echt een plek geven op jouw basisschool? Dan kan het helpen om filosofie op het rapport te zetten. Maar hoe beoordeel je kinderen voor het vak filosofie? Als je zegt dat er bij filosofische vragen geen goede of foute antwoorden zijn, dan geeft dat immers geen houvast. Het is een idee om bij de kinderen te gaan letten op vaardigheden die bijdragen aan een goed filosofisch gesprek. Ik geef je daarvoor drie manieren die je kunt gebruiken om op basis hiervan een beoordeling te schrijven. Lees meer
Als je moet kiezen tussen betrokkenheid of orde in de klas, wat zou je dan kiezen? Bij een rekenles of geschiedenisles, oftewel een instructieles zou ik kiezen voor orde. Gaat het om een filosofieles dan toch echt voor betrokkenheid, zelfs als dat dus met enige chaos gepaard gaat. Simpelweg omdat betrokkenheid zelden ontstaat in een ordelijke situatie.
Denk maar eens aan jezelf als je met vrienden een gesprek hebt over iets wat jullie bezig houdt. Hoe keurig praten jullie dan om de beurt? Hoe zacht klinkt jouw stem dan de hele tijd? Laat je steeds iedereen uitpraten? Waarschijnlijk niet want dat is gewoon heel erg lastig. Gelukkig maar want strak georganiseerde gesprekken zijn vaak een stuk minder leuk. In de praktijk merk ik zelfs dat filosofielessen die in strikte orde verliepen vaak heel saai waren. Wat voorbeelden over de dood, onze ziel en de vraag of we wel echt bestaan. Lees meer
Iedereen kan filosoferen. Ook als je pas vier jaar bent. In sommige opzichten kunnen jonge kinderen zelfs beter filosoferen. Je kunt ze eigenlijk niet overvragen. Dat zal ik laten zien aan de hand van citaten uit gesprekken over de vraag ‘wat is echt?’ Lees meer
Is het bij jouw kringgesprekken wel eens chaotisch? En voel je je daar wat ongemakkelijk over omdat je vaag het gevoel hebt dat je misschien niet de goede vaardigheden hebt? En heb je het gevoel dat je collega’s daar iets van vinden? Dan kan ik je geruststellen want uit onderzoek blijkt dat chaos in gesprekken juist heel goed is voor de taalontwikkeling van kinderen. Lees meer
De bouwstenen voor een ideale school (klik voor een vergroting)
Wat willen jullie dan? Wat verwachten jullie van een school? Wat wil je leren? Het waren vragen die ik mij afgelopen periode regelmatig afvroeg toen ik een serie filosofielessen gaf aan een… tja… nogal ongemotiveerde bovenbouwklas. Een kleine geruststelling voor mij was dat andere leerkrachten het gedrag herkende. Het leek er dus op dat deze kinderen een algemeen motivatieprobleem hadden. Daarom besloot ik met ze na te denken over de ideale school. Dat leverde een verrassende lijst met ideeën op waar leerkrachten en schoolleiders zich door kunnen laten inspireren. Lees meer
“Wij willen gaan filosoferen zodat de kinderen zich beter aan de regels gaan houden.” “We willen een keer filosoferen om het pesten te stoppen.” Dit zijn dus niet de motieven van scholen die ik toejuich. De bedoeling van filosoferen is niet om kinderen te socialiseren maar om ze kritisch en zelfstandig te leren denken. Bovendien staat een filosofische dialoog voor objectiviteit, of in ieder geval het zoeken naar objectiviteit. Een geheime agenda zal een filosofisch gesprek altijd in de weg staan. Ik licht dit toe aan de hand van Zwarte Piet. Lees meer
Ik ben slim. Ik ben niet zo slim, schreven twee kinderen in een ik-gedicht. Uit zichzelf, onafhankelijk van elkaar. Hoe komen deze kinderen aan dit zelfbeeld? Lees meer
Dat doorvragen, is dat niet heel aanvallend? Het is een vraag die volwassenen tijdens workshops nogal eens stellen bij het spelen van een doorvraagspel. Hierbij maken we vragen met de Denkdraaier. Bijvoorbeeld de vraag ‘Mogen verkouden sterren slapen?’. Alle deelnemers krijgen één of twee doorvraagkaartjes. Eén persoon begint met het beantwoorden van de vraag. De anderen bevragen het antwoord met behulp van de kaartjes in hun hand. Dat kan er dan zo uitzien:
“Ik heb het goed, ik heb het goed.” Een jongen uit een bovenbouwplusklas springt van zijn stoel en danst door het lokaal. Ik zie dit soort gedrag veel in het onderwijs. De jongen heeft niet in de gaten dat het helemaal niet om goed of fout draaide in het filmpje waar we naar keken maar om het bewust worden van de feilbare waarneming van de mens. Het is een bekend filmpje waarin de kijker de opdracht krijgt om te tellen hoe vaak de bal wordt overgegooid. Doordat je druk bent met tellen zie je iets anders totaal over het hoofd. Dat inzicht had hij moeten krijgen en niet dat hij het goed had. Lees meer
‘Zonder filosofie krijg je straks geen baan’ kopte de Volkskrant afgelopen vrijdag 5 september. Auteur Martin Slagter gaat in dit stuk in op een onderwijsvisie die draait om vorming en ontplooiing. Kennis en vaardigheid zijn daarbij belangrijk maar ook het vermogen tot moreel oordelen en kritisch denken. Slagter stelt dat deze identiteitsvorming niet in termen van (economisch) nut te definiëren is. Nu is de vraag wat nuttig is een filosofische kwestie. Paradoxaal genoeg vindt Slagter dit echter een onzinnige, irrelevante vraag want filosofie betekent liefde voor wijsheid en het streven naar wijsheid is intrinsiek waardevol. Heeft filosofie nut of niet?
Soms zeggen kinderen in een filosofisch gesprek iets waarvan je bang bent dat het tot een politiek incorrect antwoord gaat leiden. Hoe verleidelijk het als gespreksleider ook is om je dan met het gesprek te bemoeien, handig is dat niet. Dan is het antwoord namelijk niet van de groep maar van jou en veel minder waardevol. Jouw verantwoorde ideeën blijven bij de kinderen hoogstwaarschijnlijk niet plakken, iets wat ze zelf bedacht hebben wel. Door het stellen van vragen komen de kinderen vrijwel altijd zelf uit bij het politiek correcte. Nadenkend over de vraag of je mensen mag indelen bijvoorbeeld. In deze les denken de kinderen eerst zelf na door te tekenen. Nathalie had een soort schema uitgewerkt en licht toe: “Ik probeer uit te leggen dat … uh, hoe je kunt indelen, bijvoorbeeld grote mensen, aardige mensen, dikke mensen, kleine mensen…
Als het Kinderboekenweek is, hop ik net als vele andere schrijvers van school naar school. Daarbij valt me iets op. De Kinderboekenweek gaat vaak over van alles, behalve over boeken. Het is een festival geworden, een Oerol voor kinderen op de basisschool.
Dat begint al met de aftrap. Dat is niet iets met een boek, verhaal of gedicht, nee dat gaat tegenwoordig met een Kinderboekenweeklied. Nu zitten er in een lied ook woorden en het heeft soms iets van een gedicht in zich, dus, nou ja, vooruit dan met dat lied. Maar daarna…
Je hebt van die kinderen die gooien alles op zijn kop en denken anders dan de rest. Ze worden nogal eens eigenwijs genoemd. En dat zijn precies de kinderen die de motor van een filosofisch gesprek kunnen zijn. Gijs is zo’n jongen. In het SparkLab hadden we het over stoelen en de vraag hoe het nou toch kan dat je voor het begrip stoel geen goede definitie kunt bedenken. Gijs zou deze keer wat later komen. Het gesprek begon best leuk maar wilde maar niet sprankelen tot Gijs er na een half uur bij kwam en peper in het gesprek gooide.
Wat wil je bereiken met het filosoferen met kinderen? Het is een vraag om regelmatig steeds opnieuw over na te denken. Daaronder ligt de vraag: kun je kinderen vormen, mag je kinderen vormen en wil je dat ook? Tijdens een studiedag filosoferen met kinderen georganiseerd door het Centrum voor Kinderfilosofie Nederland stond deze vraag centraal. Een van de plenaire gesprekken die dag ging over de vraag of je kinderen überhaupt kunt vormen. Ik ging wat rechter op zitten want ik had toevallig die ochtend in de trein gelezen over werkoorzaak versus doeloorzaak. De keuze voor het een of het ander leek mij nogal zwart-wit. Daarom kwam ik uit, om wel in hetzelfde kleurdenken te blijven, bij een schaakspeltheorie.
“Filosoferen? Maar dat doen we al hoor, bij het kringgesprek.” Dat is wat veel leerkrachten denken. Maar dat is niet altijd helemaal waar. Praten over een onderwerp en daarover je mening delen is weliswaar belangrijk, maar kun je nog geen filosofisch gesprek noemen. Maar wat zijn dan precies de kenmerken van een filosofisch gesprek? We zetten ze voor je op een rij.